SH.S.NOÉ DHE EVOLIMI I NJE METAFORE

Shënime rreth jetës dhe aktivitetit të Shpend Sollaku Noé
nga Attilio Bertolucci.

Sh.S.Noé është i njohur si poet, shkrimtar, politikan, profesor, kritik letrar, gazetar investigator në fushën e korrupsionit të nomenklaturave shtetërore e të simbiozës së shteteve me kriminalitetin e organizuar.
Noé është një organizatorët e udhëheqësit e parë të opozitës që, duke rrezikuar jetën, bënë të mundur rrëzimin e komunizmit në Lindje; është nga botuesit pionierë të shtypit neodemokratik europiano-lindor; është i pari që denoncoi penetrimin e Mafia-s në Lindje dhe infiltrimin e kriminalitetit të organizuar në nomenklaturat shtetërore; është i pari që denoncoi luftën në Ballkan (sidomos në Bosnjë e Kosovë) dhe parashikoi gjatësinë e zhvillimit të saj; është i pari që, kur Perëndimi duartrokiste fitoren e demokracisë në Lindje, ka paralajmëruar kthimin e shpejtë në fuqi të kriptokomunistëve.
Noé u lind në Shqipëri, më 3 prill 1957, në një familje nëpunësish. Kalon një fëmijëri të vështirë ngaqë, kur ishte tre vjeç, babanë e tij, një monarkist, e dënojnë me burgim si "sabotator" të regjimit të Hoxhës. Familja e tij, nëna dhe gjashtë fëmijë, në të cilën Noé është vëllai më i vogël, përjeton, përveç vështirësive ekonomike,dhunën psikologjike dhe terrorrin e luftës së klasave. Noé-ja i vogël jeton me dhimbje sekuestrimin e shtëpisë, përjashtimin nga shkolla të të vëllait, imitimin nëpër cepa rrugësh të prangave, me duar të kryqëzuara, nga bijtë e çensorëve. E ëma, mësuese, transferohet larg shtëpisë dhe është vëllai i madh që, dhe pse adoloshent, luan rolin e babait të shtëpisë, që "i detyron" vëllezërit të lexojnë libra e të dëgjojnë muzikë klasike gjatë gjithë ditës, duke i shpëtuar mrekullisht më të vegjëlit prej pasojave më të shëmtuara të emargjinacionit.
Akoma fëmijë, Noé lexon libra "për të mëdhenj" dhe, që herët, fillon të shkruajë intensivisht, madje edhe të botojë. Provon tregimin, novelën, dramën dhe poezinë. Në moshën katërmbëdhjetë vjeçare fiton konkursin e muzikës në Tiranë, por s'mund të vazhdojë liceun artistik të kryeqytetit. Kthehet në qytetin e tij e frekuenton gjimnazin klasik duke vazhduar të jetë i shkëlqyer në mësime. Vijon të lexojë, shkruajë e, herë pas here, të botojë.
Në të njëjtën kohë aktivizohet si aktor, këngëtar, libretist e "show-friend" e fillon të frekuentojë ambientet antiregjim. Gjatë periudhës së Gjimnazit organizohen dy seminare kombëtare për talentet e rinj me Noé-në dominues si autor e prezentator. Mbaron shkollën e mesme me nota të shkëlqyera, por rrezikon të pëjashtohet nga provimet e pjekurisë për një palë pantallona "antikomuniste" dhe sepse këndonte në lulishte, me një grup miqsh, këngë të famshme kantautorësh të huaj. Rezultattet shumë të mira nuk i mjaftuan për të fituar të drejtën e vazhdimit të Universitetit. Për tre vjet rrjesht vijon dëshpërimisht të kërkojë të drejtën për të studiuar. Në moshën 18 vjeçare përgatit librin e tij të parë “Sfinksi”, pas botimeve në gazeta e revista. Shkrimtari i madh Ismail Kadare (prej vitit 1989 azilant politik në Francë), i shkruan atëherë shefit të Shtëpisë botuese "Naim Frashëri": "I dashur I..., autori i këtyre vargjeve është një djalë me talent origjinal. Ju kërkoj, nëse është e mundur, të bëj reçensionin e këtij libri".
Kërkesa e Kadaresë u hodh poshtë. Gjithçka ishte e bukur për Kadarenë, për botuesin e regjimit ishte e shëmtuar. Librit të Noé-së iu mohua botimi dhe autorit iu bë presion të kthehej në klishenë tradicionale të realizmit socialist.
Në vitin 1978, në sajë të ndërhyrjes energjike (tek Enver Hoxha) të Lidhjes së Shkrimtarëve e personalisht të Kryetarit të saj, poetit të madh Dritëro Agolli, Noé-së i njihet e drejta "jashtë kritereve" për të studiuar për gjuhë e letërsi. Por, sapo regjistrohet në Universitet, e postojnë në ishullin e Sazanit për të kryer shërbimin ushtarak si marinar për tre vjet, ku u detyrua të bëjë 12 orë shërbim në 24 orë e, më pas, punë të sforcuar për të hapur tunele!
Në këtë periudhë, fshehurazi, ngaqë ushtarëve u ishte ndaluar me ligj të frekuentonin shkollën, duke rrezikuar arrestimin, Noé frekuenton në mënyrë klandestine leksionet duke mbaruar në pak muaj të gjitha provimet: (vitin e parë - në pesë ditë; për të ishte normale të jepte dy provime brenda ditës, i ndodhte madje shpesh të shlyente edhe tre provime në një ditë, duke marrë notën maksimale).
Në vitin 1980 i vdes i ati, por oficerët nuk ia komunikuan. I lajmëruar nën zë nga një marinar postier, shkëputet në mesnatë nga Sazani me një anije transporti e arrin në shtëpi pak orë para varrimit. Kthimi në ishull ishte skëterror: mbikqyrje e posaçme, punë tunelesh dhe prerje të lejes për të parë familjen. Ishin e ëma dhe halla e tij, gra të moshuara, që, edhe pse të sëmura, udhëtonin e i dërgonin literaturën e mohuar .
I kthyer në liri në vitin 1982, Noé fillon punë si mësues në qytetin e Lushnjes por, meqenëse është element i padëshiruar, e transferojnë në një nga fshatrat më të varfëra të Shqipërisë, në një shkollë të mesme ku studionin edhe bij të të burgosurve politikë. Nuk mund të ëndërrojë të bëhet këngëtar (zëri i regjistrohet nga sekretarët e partisë dhe i "ndalohet" si tepër perëndimor); s'mund të bëhet as aktor. Në fshatin ku jep mësim Noé arrin të krijojë një grup talentësh të rinj (nxënës të tij) që arrijnë të botojnë deri në organet qëndrore duke e transformuar atë komunë të varfër në qendër provizore të lëvizjes letrare shkollore. Fillon, dhe pse duke rrezikuar, të bëjë aktivë edhe bijtë e të të internuarve (akt rreptësisht i ndaluar prej regjimit). Në të njëjtën kohë përpiqet të botojë kritika, përkthime nga rusishtja e italishtja, poezi etj; përgatit një përmbledhje me tregime, por më kot. Nuk i kthejnë asnjë përgjigje.
Në vitin 1985 vdes Enver Hoxha. Trashëgimtari i tij, Alia, duke kuptuar që "e keqja" do t’i vinte prej intelektualëve, krijon një klimë, në dukje më të butë, në trajtimin e shkrimtarëve dhe artistëve. Noé-në e transferojnë në Lushnje, në gjimnazet kryesore të qytetit.
Në vitin 1987 arrin më në fund të botojë librin "Mëzat e Kaltër", i çensuruar prej regjimit menjëherë pas botimit dhe i ribotuar pjesërisht në vitin 1988, me shumë faqe të grisura të poezive që nuk duhet të qarkullonin.
Vitet 1989-1990 përfaqësojnë kthesën politike të Lindjes e shënojnë fillimin e epokës më pjellore të Noé-së. Në 1990 themelon Partinë e Vullnetit të Lirë (PVL) me intelektualë të tjerë të pakënaqur. Duke shikuar afërsinë me programin e PD-së, (në fillimet e saj Parti e Studentëve dhe Intelektualëve të Rinj), Noé kërkon të ndërhyje e të përfshihet në këtë parti bashkë me përkrahësit e tij. (Arsyeja kryesore ishte pamundësia ekonomike e PVL-së). Duke konstatuar që në fillim shkarjen prej idealeve mbi të cilat ishte themeluar Partia Demokratike, Noé dhe një pjesë e anëtarëve të kësaj organizate braktisin PD-në e shkojnë të forcojnë radhët e të të porsalindurës Parti Republikane. Noé zgjidhet anëtar i Komitetit drejtues të PR-së në të cilin bëhet shpejt personazh i spikatur, duke influencuar në zgjidhjen e problemeve kryesore e deri në zgjedhjen për dy herë të kryetarit të Partisë dhe mënjanimin e rrymës së brendshme pro-komuniste. Njëkohësisht Noé drejton Partinë në rrethin e Lushnjes (serbator kryesor i Partisë Republikane) dhe merret me organizimin e republikanëve në rrethe të tjera të vendit.
Në ato vite, veç politikës, Noé merret me gazetari. Themelon gazetën "Ora e Fjalës" dhe influencon imazhin e gazetës tjetër të opozitës, "Republika". Shkruan shumë e shumë artikuj duke përdorur emra të ndryshëm. Njëkohësisht fusha e betejës për të nuk është vetëm lufta kundër komunizmit diktatorial, por sidomos monizmi i ri politik i përfaqësuar prej Partisë "Kriptokomuniste" në fuqi. Veç kësaj është mjaft aktiv në denoncimin e infiltrimit të kriminalitetit të organizuar në nomenklaturat e Lindjes. Në mitingjet e artikujt Noé do t'i thoshte gjërat lakuriq, duke rrezikuar jetën në atentate e duke u bërë pre e gjyqit të Tiranës, në prill 1992.
I tradhëtuar në ideale dhe i ndodhur i pambrojtur, për të shpëtuar veten dhe familjen (të shoqen prokurore dhe djalin), si mbetet gjë tjetër veç kërkimit të azilit në Itali. (Familja e Noé-së është e vetmja të cilës i është njohur azili politik në Itali në vitin 1992, pas të ashtuquajturës "fitore të demokracisë në Lindje").
Me intervistat, artikujt dhe librat e botuar, me fjalimet në sheshe e teatro italiane, Noé është i pari që dha alarmin për gjithçka që po ndodhte dhe, veçanërisht, për të ardhmen e Shqipërisë, të Ballkanit e të Lindjes evropiane.
Në Itali, ka botuar librat "Mbretëria e gjërave të ndaluara" (Dismisuratesti, 1995), "Të duartrokasësh Kaligolën" (Firenze Libri,1997, libri për të cilin bë kjo parathënie), "Me kryq mbi shpinë për në Galilea" (Libroitaliano,1999), përkthimet rikrijime në italisht të Lahollit, Gjermani (“Suicidio delle foglie"-Dismisuratesti,1995) dhe të Abazit, Suedi-Kosovë ("Folle destino", Dismisuratesti, 1996). Ka përkthyer nga italishtja në shqip autorë të ndryshëm si dhe shumë poetë shqiptare në italisht. Një pjesë e mirë e krijimtarisë së tij është shkruar si në italisht ashtu edhe në shqip dhe librat janë ilustruar nga vetë autori (kopertina, murales e fotopoezi). Krijimtaria e tij ka gjetur përkthime në gjermanisht, suedisht e anglisht, rumanisht, spanjisht, frëgjisht, rususht etj. dhe është botuar apo shitur në më se 70 vende, si në Itali, Suedi, Gjermani, Zvicër, Austri, SHBA, Indi, Japoni, Kanada, Australi, Angli, Zelandë e Re, Irlandë, Francë, Norvegji, Spanjë, Portugali, Hollandë, Kinë, Rusi, e në disë vende arabe. Vargjet e tij janë përfshirë edhe në antologji botërore në gjermanisht e anglisht.
Rreth krijimtarisë së Noé-së kanë shkruar gazeta të rëndësishme italiane e të huaja si "Il Messaggero", "Il tempo", ”Dismisura”, "Ciociaria oggi", "Gazzeta di Parma", "CIR- Notizie", "Alto Adige", ”La Nazione”, ”Il Tirreno” , ”Journal of Contemporary Anglo-Scandanavian Poetry”, ”Das Boot”, ”Log”, ”Rustic Rub”,”Parnassus of world Poets”, në shumicën e revistave dygjuhëshe të diasporës shqiptare ne botë etj.; ajo është prezantuar nga personazhe të rëndësishëm të letërsisë e të politikës italiane, nga drejtuesit kombëtarë të Amnesty International në Romë, tek Gianfranco Fini etj.
Për t'u përmendur intervistat e rëndësishme dhënë herë pas here në kanalet televizive të RAI, Mediaset, TVN, RTTR, GBR etj. si dhe jehona e bërë nga këto kanale dhe radioja kombëtare italiane për krijimtarinë dhe personalitetin e Noé-së.

Attilio Bertolucci*

* Nga parathënia e librit “Të duartrokasësh Kaligolën”, Firenze, 1997